Einführung in die Psychologie des Denkens
(Klik hier voor de Nederlandstalige versie)
Wie jede andere Wissenschaft nutzt auch die Psychologie des Denkens Begriffe deren Bedeutung teilweise nicht unmittelbar zugänglich ist. Oder es werden Begriffe schärfer umgrenzt, als dies im Alltag von den Menschen allgemein getan wird. Diese Begriffe bezeichnet man dann als Terminologie oder Fachsprache. Erst unter Verwendung dieser ist eine sinnvolle Verständigung sowohl innerhalb einer Fachrichtung als auch nach außen hin möglich. Ansonsten kann es zu Unverständnissen oder Missverständnisse führen, da man mit unklaren oder für das Fachgebiet falschen Bedeutungen von den Begriffen an die jeweiligen Inhalte heran tritt.
August Messer (1867-1937) hat für die Psychologie des Denkens, die damals von der Würzburger Schule aber auch von anderen ausgeübt wurde, eine Einführung (siehe unten) in die Terminologie geschrieben. Hierin erläutert er, was man z.B. unter Wahrnehmungen und Empfindungen, unter Akt und Inhalt, anschaulich und unanschaulich zu verstehen hat. Er grenzt die reine Psychologie von der Physiologie, der Anatomie, der Physik ab, obwohl die Gegenstände aller genannten wissenschaftlichen Disziplinen eng miteinander verknüpft sind. So sind beim Denken nicht nur logische Inhalte gegeben, sondern auch noch Gefühle und Wahrnehmungen, sowie physiologische, neurologische und chemische Vorgänge in Köper und Gehirn. Er gibt Beispiele und anschauliche Erläuterungen, denn er will nicht nur mit einem Publikum seiner Zunft reden, sondern auch mit an der Psychologie des Denkens interessierten Menschen.
Diese Klärung der Begriffe ist in vielerlei Hinsicht wichtig. Eine davon ist, dass der Gegenstand der Psychologie des Denkens einem nicht so deutlich gegenüber tritt wie etwa ein Körper in der Mechanik. Dieser korrigiert einen sehr schnell, sollte sich falsche Begrifflichkeiten gebildet haben. So nicht in dem hier behandelten Gebiet des Denkens. Deswegen sind Begriffe hier sehr streng voneinander abzugrenzen, zu klären und diszipliniert anzuwenden. Sonst entsteht schnell ein begriffliches Chaos, indem sich der Einzelne schwer zu recht findet und verloren geht.
Ein weiterer wichtiger Aspekt der begrifflichen Klärung liegt im Zeitabstand von heute zum Anfang des 20 Jahrhunderts. Auch hier ist wahrscheinlich eine Veränderung der Bedeutung einzelner Begriffe über die Zeit hinweg aufgetreten. Eine Einarbeitung in die Verwendung damaliger Bedeutung erweist sich somit als notwendig, um nicht mit heutigen Bedeutungen an die Texte von vor einem Jahrhundert heran zu treten und diese zu missverstehen.
August Messer - Empfindung und Denken:
------------
Inleiding in de Psychologie van het denken
(Klicken Sie hier für die deutschsprachige Version)
Net zoals elke andere wetenschap gebruikt ook de psychologie van het denken begrippen, waarvan de betekenis niet altijd meteen duidelijk is. Of bestaande begrippen worden anders gedefinieerd, dan dit in het dagelijks leven wordt gedaan. Deze begrippen zijn deel van het jargon, ze worden aangeduid als vaktermen. Deze begrippen maken het mogelijk om binnen een bepaald vakgebied heel precies te zeggen wat men bedoelt. Ze kunnen echter ook voor verwarring zorgen bij het grotere punbliek, dat deze begrippen niet kent.
August Messer (1867-1937) heeft voor de psychologie van het denken, die in die tijd binnen de Würzburger Schule maar ook door anderen werd beoefend, een inleiding tot de vaktaal geschreven. Hierin verduidelijkt hij, wat men bijvoorbeeld met "waarneming" en "gewaarwording", met "akt" en "inhoud", met "zintuiglijk" en "niet-zintuiglijk" bedoelt. Hij definieert de grens tussen de psychologie enerzijds en de fysiologie, anatomie en fysica anderzijds. Waarna hij ook beschrijft hoe beide disciplines tegelijkertijd eng met elkaar verbonden zijn. Het denken, bijvoorbeeld, is een proces waarbij uiteenlopende elementen een rol spelen: logische inhouden, innerlijke aktiviteit, gevoelens, waarnemingen, neurologische en chemische processen. Daarbij illustreert en verduidelijkt hij zijn betoog met concrete voorbeelden, want hij wil niet enkel met de mensen uit zijn vakgebied praten, maar met iedereen die geïnteresseerd is in de psychologie van het denken.
Deze verduidelijking van de gebruikte begrippen is op verschillende manieren van belang. Eén daarvan is dat het onderwerp, waarop de psychologie van het denken zich richt, niet zo makkelijk waarneembaar is als bijvoorbeeld een materieel object. Onze waarneming van materiele objecten corrigeert ons zeer snel, wanneer we daarover onjuiste begrippen denken. Dat is niet het geval wanneer we onjuistheden denken over onze innerlijke processen. Daarom is het op dit gebied extra belangrijk, de gebruikte begrippen goed te definiëren en te toetsen aan de (innerlijke) werkelijkheid. Anders ontstaat er snel een chaos van begrippen, waarin de enkeling zich niet meer kan orienteren.
Een tweede aspect van deze verduidelijking van de gebruikte begrippen, is de tijdsafstand die ligt tussen vandaag en het begin van de 20ste eeuw (de tijd waarin de introspectieve psychologie ontwikkeld werd en waarin August Messer actief was). Ook hier zijn, doorheen de jaren, wellicht verschuivingen van de begripsinhoud opgetreden. Het is dus nodig, voor degene die de introspectieve psychologie wil begrijpen, om zich in te werken in de toenmalig gebruikte begrippen, zodat we de teksten van toen niet verkeerd begrijpen op basis van onze huidige begrippen.
Jammer genoeg is het boek van August Messer enkel beschikbaar in het Duits. Wie er toch een blik op wil werpen kan dat via onderstaande links: